دانه سویا

دانه سویا

.

    

    

اتوبوس با سوخت روغن سویا. متعلق به وزارت نیروی ایالات متحده آمریکا.

سویا یکی از بقولات است. نیام و دانه آن (لوبیا) غذای میلیون‌ها نفر را فراهم می‌کنند و در تهیه مواد شیمیایی نقش عمده دارند. سویا احتمالاً حاصل اهلی‌سازی گیاهی وحشی در شرق آسیا است. روغن استخراج شده از دانه‌های سویا یکی از مهم‌ترین انواع روغنها است. این روغن حاوی اسید لینولئیک بسیار بالایی است و به همین دلیل از آن نمی‌توان برای تهیه روغن سرخ کردنی استفاده کرد.[۱] دانه سويا از لحاظ اسيد آمينه ميتونين نسبت به كنجد فقير است اما از لحاظ اسيد آمينه ليزين در سطح بالايي قرار دارد سويا بيش از ساير دانه ها به پروتئين حيواني شباهت دارد. روغن سويا 49 درصد لينولئيك اسيد و 25 درصد اسيداولئيك دارد. ميزان پروتئين دانه سويا بسيار بيشتر از ساير دانه هاي روغني است. ارقام زير نشان دهنده تفاوت عمده سويا با ساير دانه هاي روغني به لحاظ ميزان روغن و پروتئين است. میزان پروتئین سويا30-50 درصد ،كلزا18-25 درصد، آفتابگردان 15-25 درصد، گلرنگ 15-25 درصد،كنجد 19-25 درصد، بادام زميني 25-35 درصد می باشد

میزان روغن در سويا18-25 درصد ، كلزا40-50 درصد، آفتابگردان25-50 درصد، گلرنگ40-50 درصد ،كنجد25-45 درصد، بادام زميني45-65 درصد می باشد.

همان طور كه ملاحظه مي شود ميزان پروتئين سويا دو برابر ساير دانه هاي روغني است و البته درصد روغن آن نيز از ساير دانه هاي روغني رايج كمتر است. وجود پروتئين زياد سبب شده است كه كنجاله روغن كشيده شده آن براي تغذيه انسان بسيار مناسب باشد.[۲]

محتویات

[نهفتن]


محصولات  ساخته شده از سویا 

آرد  سویا [و

آرد سویا آردی است حاوی پروتئین و کمی کربوهیدرات، که از آسیاب کردن دانه خشک سویا به دست می‌آید.

مواد مغذی موجود در یک فنجان ۸۸ گرم آرد سویا بدون چربی[۳]:

کالری ۲۹۰ - کربوهیدرات ۳۴ گرم - پروتئین ۴۱ گرم - کلسیم ۲۱۲ میلی گرم - چربی ۱ گرم - اشباع ۰ - فسفر ۵۹۳ میلی گرم - کلسترول ۰ میلی گرم - آهن ۸٫۱ میلی گرم - سدیم ۱۸ میلی گرم - تیامین ۰٫۶۱ میلی گرم - پتاسیم ۲۰۹۷ میلی گرم - ریبو فلاوین ۰٫۲۲ میلی گرم - الیاف غذایی ۲ گرم - نیاسین ۲٫۳ میلی گرم - ویتیامی آ ۴ RE ویتامین ث ۰ میلی گرم

خصوصیات  گیاه شناسی 

لوبيا روغني با نام علمي Glycine max گياهي است از تيره نخود ( لگومينوز ) كه به صورت بوته اي استوار و با شاخ بر گ زياد رشد مي كند. ريشه سويا مستقيم و با انشعاب زياد است. اما در شرايط ايران ريشه در عمق 30 سانتي متر خاك پراكنده است. روي ريشه سويا نوعي باكتري همزيست Rhizobium japonicum مشاهده مي شود. باكتري هاي ريزو بيوم ، كربوهيدرات ها و ساير مواد غذايي را از آوند ابكشي گرفته و انرژي دريافتي را صرف تبديل نيتروژن هوا به يون آمونيوم و در نهايت اسيدهاي آمينه مي كند. مقداري از نيتروژن توليد شده كه مازاد مصرف باكتري است در اختيار گياه قرار مي گيرد و مقداري نيتروژن هم از تجزيه بافت گره هاي مرده ( قطع در اثر پيري و رشد ثانويه ريشه) آزاد گرديده و در اختيار گياه قرار مي گيرد.[۴] عمق ريشه سويا در مرحله گلدهي 2 برابر ارتفاع ساقه است ولي وزن خشك ريشه كمتر از اندام هاي هوايي است. رشد ريشه تا زمان تشكيل دانه ادامه پيدا مي كند و سپس قبل از ورود دانه به مرحله رسيدگي فيزيولوژيك متوقف مي شود. باكتري ريزوبيوم ژاپونيكوم به صورت طبيعي در خاك هاي ايران وجود ندارد و بايد باكتري ها همراه بذر به خاك اضافه شود. برگ هاي سويا در هنگام رسيدگي معمولا ريزش مي كنند كه اين يك صفت مطلوب براي برداشت است.[۵] سويا داراي دو فرم رشد محدود و نامحدود است. در گياهان با فرم محدود گل ها در ابتداي گره هاي فوقاني به ظهور رسيده و به طرف پايين ادامه مي يابد. در ارقام رشد نامحدود گل دهي در گره هاي پاييني آغاز گرديده و به طرف بالا پيش مي رود. در سويا اشكال رشد نامحدود بزرگ ترين بر گ ها در وسط بوته قرار دارند و در بخش هاي بالايي و پاييني بوته از سطح برگ ها و طول دمبرگ كاسته مي شود. در ارقام رشد محدود برگ ها ي قسمت انتهايي بوته داراي سطح برگ كمتر و دمبرگ كوتاهتر مي باشند، ولي نزديك شدن به طرف پايين بوته، سطح بر گها و طول دمبر گ افزايش مي يابد. در ارقام سويا داراي رشد محدود دانه هايي كه در قسمت پايين بوته توليد مي شوند نسبت به دانه هايي كه در قسمت بالاي بوته توليد مي شوند كوچكتر هستند. آرايش بر گ ها در بوته مي تواند عملكرد را تحت تاثير قرار دهد و ارقام داراي برگ هاي عمودي نسبت به ارقام داراي بر گهاي ا فتاده كارايي بالاتري از نظر فتوسنتزي دارد. در سويا هر چه فاصله غلاف بندي ازسطح خاك بيشتر باشد، به همان اندازه برداشت مكانيزه راحت تر خواهد بود و غلاف به جاي مانده بر روي بوته در حداقل خواهد بود . فاصله اولين غلاف هاي بوته از سطح خاك غالبا تابع ژنوتيپ و تراكم بوته است و در تراكم بالا غلاف در سطح بالاتري از سطح خاك تشكيل مي شود. در سويا تعداد ساقه هاي فرعي در ارقام ديررس زياد بوده و بلعكس، در ارقام زودرس تعداد آن ها كمتر است. با افزايش ساقه هاي فرعي در بوته، عملكرد دانه نيز افزايش خواهد يافت. از طرف ديگر بين رسيدگي محصول و ارتفاع بوته همبستگي مثبت وجود دارد به طوري كه ارقام پاكوتاه زودرس و ارقام پابلند ديررس تر مي باشند. گرده افشاني در لوبيا روغني خودگشني است و ميزان دگرگشني وابسته به فعاليت حشرات از 1% تجاوز نمي كند. [۶] وزن هزار دانه سويا 60 تا 200 گرم و با ميانگين 150 گرم است ( بذر ارقام مختلف سويا اندازه هاي متفاوتي دارند مثلا بذر كلارك درشت و رقم هيل ريز است ) و روغن در پروتئين در لپه ها ذخيره مي شود.[۷]

سازگاری  سویا [

فعاليت هاي به نژادي سويا منجر به توليد ارقام متفاوتي از نظر طول دوره رشد شده است كه سبب شده آن را در عرض هاي جغرافيايي متفاوت و ار تفاع مختلف از سطح دريا كاشت. با اين كه سويا گياهي روز كوتاه است اما بسياري از ارقام ديگر به طول روز حساسيت ندارند. لوبيا روغني بر حسب طول روز و در نتيجه زودرسي به 13 گروه شامل 000 ،00،0،I ،II،III ،IV ، V ،VI ،VII ،VIII ، IX و X قرار دارند. ارقام 000 و 00 كانولا بي تفاوت به طول روز و بسيار زودرس و گروه X بسيار حساس به طول روز و دير رس است. گروه هاي V تا VIII در تيپ رشد محدود قرار دارند و گروه هاي 00 تا IV رشد نامحدود هستند. در ارقام رشد نامحدود تعداد شاخه هاي جانبي زياد بوده و يكنواختگي رسيدگي كمتري از انواع رشد محدود دارند.

به جز طول روز، شدت نور نيز نقش زيادي در رشد و عملكرد سويا دارد به طوري كه آزمايشات انجام گرفته نشان مي دهد كه وجود سايه و كمي شدت نور سبب كاهش عملكرد سويا تا 40 درصد مي شود. ارقام كلارك 63، ويليامز و استيل در گروه رشد نامحدود قرار دارند. در ايران بيشتر از ارقام گروه II مانند هاركو و استيل به عنوان زودرس و ارقام گروه III مانند ويليامز ، كلارك 63 و هابيت به عنوان ميان رس و ارقام گروه V مانند لي و هيل به عنوان ديررس استفاده مي شود. سوياهاي ديررس حساس ترين گياهان زراعي به طول روز هستند.

لوبيا روغني گياهي گرمادوست است اين گياه درجه حرارت هاي بالا را حتي بيش از ذرت تحمل مي كند البته اين بدين معنا نيست كه در درجه حرارت هاي زياد عملكرد خوبي خواهد داشت زيرا بسياري از غلاف ها در درجه حرارت هاي زياد ريزش مي كنند اما بوته زنده ميماند و در اثر درجه حرارت هاي بسيار زياد از بين نمي رود هر چند عملكرد مطلوبي هم توليد نمي كند. حداقل دما براي رشد لوبيا روغني 10 درجه سانتي گراد و دماي 2- دماي كشنده آن است. دماي بالاتر از 35 درجه در طول دوره رشد براي آن مناسب نيست و بذرهاي كه در درجه حرارت هاي بالا توليد مي شوند كيفيت مطلوبي ندارند. سويا حساس به خشكي است و بذر آن در مرحله سبز شدن حساس به آب ايستادگي مي باشدالبته سويا حساسيتي به رطوبت نيبي هوا ( خشكي هوا) ندارد.[۸]

لوبيا روغني سرماي خفيف را در مرحله گياهچه و مرحله رسيدگي دانه ( كمي بيش از ذرت ) تحمل مي كند. كشت ديم لوبيا روغني در مناطق با بارندگي سالانه 1000 ميلي متر امكان پذير است ( مانند شمال ايران) . اين گياه به باد مقاوم است. سويا به عنصر بر و شوري خاك بسيار حساس است .

در غلظت بالاي CO2 تثبيت ازت هم افزايش مي يابد. به صورت معمول غلظت CO2 جو ppm320 مي باشد اما پيش بيني ها نشان مي دهد كه اين غلظت تا سال 2050 به ppm600 افزايش يابد. آزمايشات انجام گرفته نشان مي دهد كه در غلظت ppm600 CO2 در سويا 50درصد افزايش عملكرد ديده مي شود و اين افزايش عملكرد بيشتر در نتيجه افزايش تعداد غلاف در بوته است و اثر زيادي بر روي اندازه دانه ها ندارد .از طرف ديگر بذرهايي كه والد آنها شرايط غلظت بالاي CO2 رشد كرده بود نسبت به بذرهاي معمولي ريشه چه قوي تري توليد مي كردند.[۹] عوامل موثر بر تثبيت ازت در سويا 1-دما:سويا به عنوان يك گياه گرمسيري براي فعاليت باكتري همزيست به دماي بين 25 تا 30 درجه سانتي گراد نياز دارد. وقتي دماي خاك به كمتر از اين حد كاهش يابد، تشكيل گره در سويا كاهش مي يابد و در دماي 10 درجه سانتي گراد تشكيل گره مختل مي شود.

2-ميزان ازت خاك :گره زايي در سويا به وسيله نيترات زياد بازداري مي شود مطالعات نشان داده است كه تاخير بيشتري در تشكيل گره به واسطه نيترات در مقايسه با آمونيوم و اوره حاصل مي شود.

3-دسترسي به آب : دسترسي به آب اثر عمده اي بر تشكيل گره و تثبيت نيتروژن دارد، گره زايي با افزايش محتواي آب خاك تا زماني كه غرقابي شدن روي مي دهد افزايش مي يابد. تنش آبي به طور قابل توجهي تعداد رشته هاي سرايت تشكيل شده را كاهش مي دهد و از گره زايي جلوگيري مي كند.

4-غلظت هاي بالاي نمك: در غلظت هاي بالاي نمك در آب فعاليت گره به صورت منفي به واسطه بازداري اسمزي گره ها كاهش مي يابد.

5-اسيديته پايين: اسيديته معمولا گره زايي كاهش مي دهد و اسيديته كمتر از 6 سبب كاهش گره بندي فعاليت ريزويبوم مي شود. در صورتيكه اسيديته خاك مورد كشت ما كمتر از اين ميزان باشد مي باست با دادن آهك اسيديته خاك را بالا برد تا مناسب فعاليت باكتري شود و هم از سميت ناشي از آلمينيوم و منگنز در خاك هاي اسيدي جلوگيري كرد.

6-افزايش CO2: تحقيقات نشان داده با افزايش CO2 تثبيت ازت هم افزايش مي يابد . علت اينكه افزايش CO2 باعث افزايش فتوسنتز مي شود اين است قند بيشتري در اختيار باكتري قرار مي گيرد. باكتري هايي كه بر روي گياه قرار دارند در عوض تركيبات مورد نيازشان را از گياه مي گيرند

7-عوامل زراعي: عواملي چون آتش زدن مزرعه، آب ايستادگي، سله ممتد و خشكي موجب كاهش فعاليت باكتري مي شود.

8-فشردگي خاك: فشردگي خاك سبب كاهش رشد ريشه و رشد گره هاي تثبيت ازت شده مي گردد. قدرت نفوذ پذيري ريشه سويا رابطه معكوس با فشردگي خاك دارد و فشردگي خاك سبب كاهش وزن و تعداد گرهك هاي تثبيت از ت مي شود.

9-تغذيه: كمبود عناصري چون كبالت، كلسيم، منيزيم، فسفر مولبيدن و آهن سبب كاهش يا عدم تشكيل گره هاي باكتريايي سويا مي شود. عناصر سنگین مانند کادمیوم می توانند سبب از بین رفتن گره های باکتریایی شود

10-آفات و بيماري ها:گره ها ممكن است سطوحي از ويروس را داشته باشند كه فعاليت گره را مستقيما تحت تاثير قرار مي دهند. گره هاي ريشه ممكن است به وسيله حشرات يا لاروهاي حشرات خورده شوند.[۱۰]

اثرات  سویا بر سلامتی

در  مردان

  • به دلیل محتوای فیتواستروژن سویا، برخی مطالعات عنوان کرده‌اند که مصرف سویا می‌تواند بر سطوح تستسترون در مردان اثر بگذارد. با این وجود، یک فراتحلیل در سال 2010 که از 15 مطالعه‌ی کنترل‌شده‌ی دارونما بدست آمده نشان داد که نه سویای غذایی و نه مکمل‌های ایزوفلاوون هیچ یک تراکم تستسترون یا استروژن موجود در بدن مردان را تغییر نمی‌دهد.[۱۱]
  • به عنوان یک فرضیه عنوان شده که مصرف سویای غذایی و enterolactone ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهد- اگرچه هیچ رابطه‌ی معناداری بین ایزوفلاوون‌های سویا و ابتلا به این سرطان مشاهده نشد.[۱۲]
  • پژوهش انجام شده در سال 2010 نشان می‌دهد که مصرف سویا هیچ اثری بر مقدار و کیفیت اسپرم ندارد.[۱۳]
  • نتیجه‌ی یک فراتحلیل که در سال 2009 صورت گرفت نشان داد که "مصرف سویای غذایی با کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات در مردان رابطه دارد."[۱۴]

فواید سویا برای بدن

در اوایل كه مردم سویا را شناخته بودند، ازآن به عنوان غذایی برای طیور استفاده می کردند. 5000 سال قبل در چین، دانه سویا به عنوان یك ماده مغذی شناخته و به تمام دنیا فرستاده شد.

محققان روسی جزو اولین كسانی بودند كه فواید سویا را دریافتند. این محققان دریافتند سویا دارای پروتئین زیاد، اسیدهای آمینه ضروری برای بدن، كلسیم، آهن، فسفر، منیزیم، روی، ویتامین های گروه B و فیبر می باشد و فواید زیر را برای سویا نام بردند:

- سلامت قلب و كاهش بیماری های قلبی

- سلامت استخوان ها

- جلوگیری از سرطان

- كاهش عوارض یائسگی

همین امر باعث تحقیقات بیشتر راجع به این ماده مغذی گردید و متخصصان سویا را به عنوان یك ماده غذایی در كنار مواد مغذی موجود در رژیم محسوب کردند.

آنها سویا را جانشین پروتیئن حیوانی در رژیم غذایی کردند و متوجه شدند كه این ماده غذایی موجب پایین آوردن كلسترول بد یا LDL و كاهش تری گلیسیرید خون و در نتیجه كاهش بیماری های قلبی می گردد.

مواد  مغذی در سویا

ویتامین E

ویتامین  B1

ویتامین B2 

منیزیوم

كلسیم

ایزوفلاونیدها

فیبر

دانه سویا محتوی ویتامین E است كه روی سلامت پوست و مو اثر دارد و از كم خونی جلوگیری می كند.

همانطور كه گفته شد، سویا دارای فیبر می باشد. فیبر موجب كاهش وزن، كاهش كلسترول و تری گلیسیریدها و افزایش كاركرد روده ی بزرگ می شود و از سرطان روده بزرگ جلوگیری می کند. همچنین جلوی یبوست را می گیرد. این نكته را نیز نباید فراموش كنیم كه زیاد مصرف كردن سویا (غلات) موجب اسهال، نفخ و درد شكم می شود.

ویتامین B1 موجود در دانه سویا جلوی خستگی و انواع بیماری های عصبی را می گیرد،افزایش دهنده انرژی است و برای زنان باردار و شیرده و همچنین برای ورزشكاران و میانسالان مفید می باشد .

ویتامین B2 كه در سویا وجود دارد، از زخم های لب و زبان و متورم شدن زبان و همچنین از مبتلا شدن به آب مروارید پیشگیری می كند.

منیزیوم موجود در سویا اثرات مفید بر استخوان و رگ های خونی، مخصوصا بر عضلات قلب دارد و از لخته شدن خون و انسداد رگ های خونی جلوگیری می كند.

استئوپروز(پوکی استخوان) یكی از بیماری های شایع استخوان است كه در این بیماری استخوان ها كوچك و شكننده می شوند. ورزش كردن و استفاده از مكمل های کلسیم و ویتامین D و مصرف میوه جات و سبزیجات می تواند در جلوگیری از این بیماری نقش مهمی داشته باشد.

اگر زیاد پروتیئن حیوانی مصرف كنید، كلسیم از استخوانهایتان برداشته شده و از طریق ادرار یا مدفوع از بدن خارج می شود، ولی سویا و به طور كلی پروتئین های گیاهی نه تنها فاقد این اثر هستند، بلكه میزان ذخیره كلسیم را زیاد می كنند.

از دیگر مواد موجود در سویا، ایزوفلاوونوئیدها هستند كه جلوی شكستن استخوان را می گیرند و مانند هورمون استروژن (هورمون زنانه) باعث ساخت استخوان و جلوگیری از تخریب استخوان می شوند.

سویا  و یائسگی

نشانه های یائسگی عبارت است: عرق كردن و گرمای زیاد بدن، پوكی استخوان، بیماری قلبی و ریزش موی سر. این عوارض در نتیجه ی كاهش استروژن (هورمون زنانه) به وجود می آیند. اگر شما جزو مصرف كنندگان سویا هستید، دیگر نگران عوارض یائسگی نباشید.

در ژاپن مردم زیاد سویا مصرف می كنند و بررسی ها نشان داده که تنها 3/1 خانم های ژاپنی علائم یائسگی را بروز داده اند.

تحقیقات نشان داده است كه زنانی كه هر روز سویا مصرف می كنند، حدود40 درصد عوارض ناشی از یائسگی را از بین می برند.

پس بهتر است از سویا به جای پروتیئن حیوانی استفاده كنیم تا از عوارض ناشی از مصرف پروتیئن حیوانی در امان مانیم.

سویا  و سرطان 

سرطان هایی از قبیل سرطان سینه، تخمدان و پروستات با كمك سویا از بین رفته است. پس بهتر است این ماده مغذی را بهتر بشناسیم و در زندگی خود از مزایای وافر آن بهرمند شویم.

در آینده ممكن است از سویا به عنوان هورمون درمانی و به طور كلی به جای داروهای مصنوعی استفاده شود.

سویا و تغذیه

غلات (دانه های كامل) شامل: سویا، برنج، گندم، جو، ذرت و..... می باشد. همانطور كه می دانید غلات در تغذیه انسان حائز اهمیت فراوانی است.

سویا یكی از بهترین مواد غذایی است كه دارای منافع بیشماری می باشد و می تواند پایه رژیم غذایی را تشكیل دهد.

بطور كلی غلات منبع مهم كربوهیدرات، پروتئین و مقدار كمی چربی هستند.

مصرف  سویا باعث:

* كمك به هضم غذا

* پایین آوردن كلسترول خون

* سلامت روده و معده

* جلوگیری از بیماری پوکی استخوان 

* كاهش عوارض یائسگی

* كاهش عوارض بیماری دیابت 

* جلوگیری از بیماری های قلبی

* جلوگیری از بیماری پروستات 

* جلوگیری از سرطان به خصوص سرطان های  راست روده، سینه، تخمدان و روده بزرگ. 

FDA (اداره ی غذا و دارو آمریکا) برای حفظ سلامت قلب، خوردن سویا را پیشنهاد می كند.

غذاهایی كه با سویا درست می شوند، چربی و كلسترول خون را كم می كنند.

شما اگر سویا را با دیگر پروتئین ها از قبیل شیر و گوشت مصرف كنید، در كاهش كلسترول خونتان اثر زیادی دارد.

شما می توانید به سالاد، سوپ و خورش خود سویا بیفزایید و با این کار موجب بالا بردن ارزش غذایی تان و خوش طعم كردن آنها شوید.

البته این نكته را نباید فراموش كنیم كه اگر سبوس غلات را جدا كنیم، اثرات مفید آنها را از بین برده ایم. پس بیایم از امروز غلات سبوس دار و كمتر فراوری شده را استفاده كنیم.